Finansal piyasaların üç temel ekonomik fonksiyonu vardır:
- Alıcı ve satıcıyı bu piyasalarda karşı karşıya getirdiğinden alım-satımı yapılan finansal varlığın fiyatının oluşmasına yardımcı olmasıdır.
- Finansal varlığı satmak isteyen yatırımcı için ona uygun bir mekanizma sunmasıdır.
- Likidite imkânını sağlamaktadır
- Finansal piyasaların üçüncü ekonomik fonksiyonu da işlem maliyetlerini azaltmış olmasıdır
Etkin bir finansal piyasada, finansal varlığın fiyatı, pazar katılımcılarının tümünün elde etmiş olduğu bilgileri kapsadığından bilgi edinme maliyeti de oldukça düşürülmüş olacaktır
Bir ekonominin sağlıklı işlemesi, fonların tasarruf edenlerden yatırımcılara doğru etkin bir şekilde akışını sağlayacak düzeyde işlevsel olarak etkin finansal piyasaların varlığına dayanmaktadır.
Fonların akışını iki şekilde sınıflandırmak mümkündür:
Fonların Doğrudan Transferi: Fon arz edenlerle fon talep edenler karşılıklı birbirini bulup, araya herhangi bir finansal aracı kuruluş girmeden fonların transfer edilmesi şeklini tanımlar.
Fonların Dolaylı Transferi: Fonların herhangi bir finansal aracı kuruluş yardımı ile fon arz edenlerle fon talep edenler arasındaki transferini açıklamaktadır. Fonların dolaylı transferinde, özelliği itibariyle yatırım bankalarının ve aracı kurumların aracılığını diğer finansal aracı kuruluşlardan ayırmak mümkündür.
Finansal varlıklar alacak hakkı tanımlayan finansal varlıklar ve ortaklık hakkı tanımlayan finansal varlıklar olmak üzere iki grupta incelenebilir.
ALACAK HAKKI TANIMLAYAN FİNANSAL VARLIKLAR
a . Finansal Aracı Kuruluşların İhraç Ettiği Finansal Varlıklar
– Tasarruf Mevduat Sertifikası (Bankalar)
– Hayat Sigortası Poliçeleri (Sigorta şirketleri)
– Banka Bonoları (Yatırım Bankaları)
b . Kamu Kesiminin İhraç Ettiği Finansal Varlıklar
– Devlet Tahvili
– Hazine Bonosu
– Gelir Ortaklığı Senetleri
c . Özel Kesimin İhraç Ettiği Finansal Varlıklar
– Tahvil
– Finansman Bonosu
ORTAKLIK TANIMLAYAN FİNANSAL VARLIKLAR
– Hisse Senetleri (Doğrudan ortaklık hakkı tanımlarlar)
– Yatırım Fonları (Yatırım fonları, içinde hisse senedi bulunduruyorsa dolaylı olarak da olsa ortaklık hakkı tanımlarlar)
FİNANSAL PİYASALARIN SINIFLANDIRILMASI
- Para Ve Sermaye Piyasaları
- Birincil Ve İkincil Piyasalar
- Organize Ve Tezgahüstü Piyasalar
- Ulusal Ve Uluslararası Piyasalar
- Spot Ve Vadeli Pazarlar
- Opsiyon Piyasaları
- Futures (Vadeli) Piyasalar
1 ) Para ve Sermaye Piyasaları
Para piyasaları genellikle bir yıla kadar olan kısa süreli fon arz ve talebinin karşılaştığı,
Bir yıldan kısa vadeli tasarruf hesapları, çek, bono( hazine ve finansman bonoları), poliçe, repo sözleşmeleri, vadeli döviz alım-satım sözleşmeleri ve ticari senetler para piyasası enstrümanları arasında sayılabilir.
Sermaye piyasaları ise bir yıldan uzun süreli fonların arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır.
Sermaye piyasası enstrümanları ise, tahvil ve hisse senedi gibi vadesi bir yılı aşan finansal varlıklardır
2) Birincil ve İkincil Piyasalar
Birincil piyasalar finansal varlıkların fon açığı olan ekonomik birimlerce ilk elden pazara sunulduğu pazarlardır.
Yatırımcıların birincil piyasalardan aldıkları finansal varlıkları vadeleri dolmadan satmak için girdikleri işlemler ise ikincil piyasalarda gerçekleşir
İkincil piyasalar böylece yatırımcılara likidite sağlayarak en önemli işlevini yerine getirmiş olur.
3) Organize ve Tezgahüstü Piyasalar
Organize piyasalar, alıcı ile satıcıyı belli bir fiziksel alanda buluşturan ve işlemlerini gerçekleştirmesi için belli kural ve düzenlemeler içeren piyasalar şeklinde tanımlanabilir. Örneğin İMKB Borsa kotuna alınmamış menkul kıymetlerin alım satımı ise tezgahüstü piyasalarda gerçekleşmektedir. örnek NASDAQ (National Association of Security Dealers Automated Quotation System)
4) Ulusal ve Uluslararası Piyasalar
Ulusal finansal piyasalar ülke içinde yalnızca o ülkede ihraç edilen menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasalardır.
Uluslararası piyasalarda ise yabancı ülke ya da şirketlerin ihraç ettiği menkul kıymetler de işlem görmektedir. New-York, Londra, Tokyo
5) Spot ve Vadeli Pazarlar
Spot piyasalar finansal varlıkların hemen teslim ve ödemesinin yapıldığı, bazen de nakit piyasalar şeklinde anılan piyasalardır. Örneğin, İMKB’nda teslim ve ödeme T+2 dir
Vadeli piyasalar ise finansal varlıkların gelecekteki bir tarihte bugünden üzerinde anlaşma sağlanmış bir fiyattan alım-satımının yapıldığı piyasalardır.
7)Opsiyon Piyasaları
Opsiyon piyasalarında opsiyonu satan (yazan) taraf opsiyonu alan (tutan) tarafın vereceği karara uyma koşulu vardır.
Opsiyon sözleşmesinden doğan hakkını kullanıp kullanmamakta serbesttir.
8) Futures (Vadeli) Piyasalar
Sözleşmenin düzenleyicisinin belli miktarda ve kalitede bir ürünü önceden belirlenmiş bir fiyattan ve yine önceden belirlenmiş bir tarihte teslim etmesi ve alıcı tarafın da sözleşmede belirtilen şartlarda malı satın almasıdır.
FUTURES SÖZLEŞMELERE KONU OLABİLECEK MAL VE ÜRÜNLER
- Emtia Futures Sözleşmeleri: petrol, gıda maddeleri, tahıl ürünleri, değerli madenler vb.
- Finansal Ürün Futures Sözleşmeleri: hisse senetleri, tahvil, vb.
- Hisse Senedi Pazar Endeksleri Üzerine Futures Sözleşmeler: Standart ve Poor’s , Dow Jones, Nikkei. vb.
